Cumhurbaşkanı “olağanüstü hallerde” sınırlamalara tabi olmaksızın kararname çıkarabilecek. Bu kararnameler Meclis onayı da tabi olmayacak. Cumhurbaşkanı, gerekçe göstermeden seçim yenileme yetkisi de sahip.
Referandum ile 16 Nisan 2017’de gerçekleşen Anayasa değişikliğinin ardından 24 Haziran seçimiyle cumhurbaşkanlığı hükümet sistemine geçildi.
Yeni sistem ne getiriyor, bu sistemde Meclis’in yetkileri ve işlevi ne olacak, cumhurbaşkanı hangi konularda karar veriyor…
Bu sorulara kısmen de olsa yanıt vermeye çalıştık.
Bakanları cumhurbaşkanı atayacak
Partili cumhurbaşkanı yürütmenin başı oldu. Bakanlar Kurulu ortadan kalktı.
Bugünkü Resmi Gazete’de yayınlanan, 74 maddelik 477 sayılı kanun ile bazı kanunlarda değişiklik yapılması hakkında Kanun Hükmünde Kararname ile de Bakanlar Kurulu’nun yetkilerinin cumhurbaşkanına devri tamamlandı.
Beş yılda bir milletvekilleriyle aynı gün seçilecek olan cumhurbaşkanı, bir veya daha fazla yardımcı atayabilecek.
Bakanları da cumhurbaşkanı atayacak. 26 olan bakanlık sayısı azalacak.
Yeni sistemde bakanlar, Meclis dışından seçilecek. Milletvekili olan biri bakan yapılacaksa vekillikten istifa etmesi gerekecek.
Üst kademe yöneticileri de atayacak
Cumhurbaşkanı sadece yardımcılarını ve bakanları değil, üst kademe kamu yöneticilerini de atayıp, görevlerine son verme yetkisine sahip. Atanmalarına ilişkin usul ve esaslar kararname ile düzenlenecek.
Anayasa Mahkemesi üyelerinin üçünü Meclis, diğer 12 üyeyi cumhurbaşkanı belirleyecek.
YÖK üyelerini doğrudan Cumhurbaşkanı atarken Yargıtay üyelerinin tümü ve Danıştay üyelerinin dörtte üçü Hakimler ve Savcılar Kurulu (HSK) ve dörtte biri yine cumhurbaşkanı tarafından seçilecek.
Adalet Bakanı ve müsteşarının da dahil olduğu 13 üyeli HSK’nın da dört üyesini doğrudan cumhurbaşkanı belirleyecek.
Cumhurbaşkanlığı kararnamesi
Yürütme yetkisine ilişkin konularda Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarabilecek.
Meclis’in aynı konuda kanun çıkarması durumunda, cumhurbaşkanlığı kararnamesi hükümsüz olacak. Dolayısıyla, cumhurbaşkanı kararnameleri üzerinde etkili meclis denetimi, ancak muhalefet partilerinin mecliste çoğunluğu elinde bulundurması durumunda mümkün.
Temel haklar, kişi hakları ve siyasi haklar cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle düzenlenemeyecek.
Ancak “olağanüstü hallerde” cumhurbaşkanı, olağanüstü halin gerekli kıldığı konularda, sınırlamalara tabi olmaksızın kararname çıkarabilecek.
Cumhurbaşkanlığı kararnameleri OHAL KHK’ları işlevi görebilecek.
KHK’lar Meclis onayına sunulurken Cumhurbaşkanı meclis onayına sunmaksızın kararname çıkarabilecek.
OHAL ilan etme yetkisi var
Cumhurbaşkanı, milli güvenlik politikalarını belirleyecek, olağanüstü hal (OHAL) de ilan edebilecek. OHAL süresi, 6 ayı geçemeyecek.
Olağanüstü hal ilanı kararı verildiği gün Resmi Gazete’de yayımlanacak ve aynı gün TBMM’nin onayına sunulacak. Meclis, gerekli gördüğü takdirde olağanüstü halin süresini kısaltabilecek, uzatabilecek veya olağanüstü hali kaldırabilecek.
OHAL yine Cumhurbaşkanının talebiyle uzatılabilecek.
Kanun iptali için dava açabilecek
Cumhurbaşkanı, kanunların Anayasaya aykırı oldukları gerekçesi ile Anayasa Mahkemesinde iptal davası açabilecek.
Anayasa değişikliği gerektiren kanunların iptali için de referandum kararı alabilecek.
Bütçeyi cumhurbaşkanı hazırlayacak
Meclis’in bütçe hazırlama yetkisi ortadan kalktı. Cumhurbaşkanı bütçeyi meclise sunacak.
Kamu idareleri ve kamu iktisadi teşebbüsleri dışındaki kamu tüzel kişilerinin harcamaları yıllık bütçelerle yapılacak.
Cumhurbaşkanı bütçe kanun teklifini, mali yılbaşından en az 75 gün önce TBMM’ye sunacak.
Meclis gensoru veremeyecek
TBMM, kanun teklifi ve tasarılarını görüşmek ve oylamaktan sorumlu. Artık Bakanlar Kurulu’nu, yani bakanları denetleme yetkisi ise yok.
Milletvekillerinin soru önergesi verme yetkisi var ancak Meclis’in gensoru yetkisi de ortadan kalktı. Gensoru ile hükümet ve bakan düşürme usulü yeni sistemde artık yok.
Meclis cumhurbaşkanını düşürebilmek için ancak seçime gitme kararı alabilecek.
Cumhurbaşkanına soru sorulamayacak
TBMM’nin sözlü soru sorma yetkisi kaldırılırken, yazılı soru da sadece cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanlara yöneltilebiliyor.
Cumhurbaşkanına ise yazılı ya da sözlü soru sorulamayacak.
Yüce Divan için 400 imza gerekiyor
TBMM üye tam sayısının salt çoğunluğunun [301 milletvekili] vereceği önergeyle, cumhurbaşkanı hakkında, bir suç işlediği iddiasıyla soruşturma açılması istenebilecek.
Meclis, önergeyi en geç bir ay içinde görüşerek, üye tam sayısının beşte üçünün gizli oyuyla soruşturma açılmasına karar verecek.
Hakkında soruşturma başlatılan Cumhurbaşkanı, cumhurbaşkanı yardımcısı ve bakanların yargılanmak üzere Yüce Divan’a gönderilmesi için ise TBMM’nin üye tam sayısının üçte ikisinin, yani 400 milletvekilinin imzası gerekiyor.
İstediği zaman seçim yenileyebilecek
Yeni dönemde TBMM, üye tam sayısının beşte üç çoğunluğu, yani 360 milletvekilinin imzasıyla genel seçim ile cumhurbaşkanlığı seçimlerini yenileyebilecek.
Cumhurbaşkanı ise herhangi bir gerekçe göstermeksizin seçimleri yenileme yetkisine sahip. (AS)
* Haberi hazırlarken Resmi Gazete’de yayınlanan kanun değişikliklerinin yanı sıra Deutsche Welle Türkçe, Amerikanın Sesi ve Euro News’ten faydalandık.